BİLGİ NOTU

AŞI HAFTASI (22 Nisan - 27 Nisan 2013)

TÜRKİYE ETKİNLİKLERİ

'Her Şeyin Başı Sağlık, Sağlığın Başı Aşı'

'Aşılı Çocuk, Sağlıklı Çocuk'

'Onu Sevin, Koruyun, Aşılayın'

'Çocuklarınızın Eksik Aşılarını Tamamlatınız'

'Aşılanın, Önleyin, Korunun'

'Aşılanma her çocuğun hakkıdır.'

'Aileniz ve kendi sağlığınız için aşılanın.'

'Aşılar sadece çocuklar için değildir.'

1. Aşı Haftası Nedir?

Genişletilmiş Bağışıklama Programı kapsamında yürütülen hastalık kontrol programlarının stratejileri konularında sağlık personelinin duyarlılıklarının arttırılması, toplumun aşılama ve aşı ile korunulabilir hastalıklar konusundaki farkındalığının artırılması ve bilgilendirilmesi, öncelikle 5 yaş altındaki eksik aşılı çocukların aşılarının tamamlanması ve erişkinlerde aşılanma talebinin artırılması amacıyla merkezi ve iller düzeyinde aktivitelerin düzenlendiği bir haftadır.

2. Aşı Haftası Ne Zaman Yürütülecektir?

Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölgesinin bir girişimi olan Avrupa Aşılama Haftasının ilki 2005 yılında düzenlenmiştir. Bu yıl sekizincisi düzenlenecek olan haftada, etkinlikler 22 Nisan-27 Nisan 2013 tarihleri arasında düzenlenecektir. Düzenlenen aşı haftasının Dünya Sağlık Örgütü tarafından 2013 yılından itibaren "1.Dünya Aşı Haftası" adı ile yapılmasına karar verilmiştir.

3. Aşı Haftası Etkinlikleri Nasıl Uygulanacaktır?

Aşı haftasının hedefi, 'sağlık personelinin aşılama hizmetleri konusunda duyarlılığının artırılması, toplumun aşılama konusunda farkındalığının arttırılması yolu ile 5 yaş altındaki eksik aşılı ve aşısız çocukların aşılarının tamamlanması ve erişkinlerde aşılanma talebinin artırılması'dır.

Bu hedefe ulaşabilmek için; sektörler arası işbirliği ile aşılamanın önemi ve çocukluk dönemi aşı takvimi konularında bilgilendirme yapılacak, sosyal mobilizasyon faaliyetleri düzenlenecektir. Bütün aile hekimleri tarafından aşı kayıtlarının gözden geçirilerek aşısız veya eksik aşılı çocukların tespit edilmesi, tüm sağlık kurumlarına başvurularda çocukların aşılama durumlarının sorgulanarak aşılarının tamamlanması ve erişkinlerde gereken aşıların uygulanması sağlanacaktır.

4. Aşı Nedir?

İnsan ve hayvanlarda hastalık yapma yeteneğinde olan virüs, bakteri v.b. mikropların hastalık yapma karakterlerinden arındırılarak ya da bazı mikropların salgıladığı zehirlerin (toksinler) etkilerinin ortadan kaldırılarak, geliştirilen biyolojik maddelere AŞI denir.

Aşı, insanları hastalıklardan ve onun kötü sonuçlarından koruyabilmek için sağlam ve risk altındaki kişilere uygulanır.

Vücut bu şekli ile kendisine zarar vermeyen mikrop ya da toksinleri tanır ve onlara karşı bir savunma yöntemi geliştirir. Böylece gerçek mikropla karşılaşıldığında da bu yöntemle savaşır ve kişi hastalığa yakalanmaz. Bu kişi artık o hastalığa karşı bağışıktır. Bağışıklama, aşıyla korunulabilir hastalıkların ve ölümlerin önlenmesi açısından en önemli toplum sağlığı müdahaleleri arasında yer almaktadır.

5. Aşı Nasıl Etki Eder?

Aşılar, belirli bir hastalığa yakalanmadan önce kişilere ulaşıp onların bağışıklanmalarını sağlamak amacıyla verilir. Vücutta savunma mekanizmasını uyararak, hastalık etkenini tanıyan ve bu etkenle karşılaşıldığında onu yakalayıp yok eden koruyucu maddelerin (antikorlar) oluşmasını sağlarlar. Bu şekilde aşılanan kişi aşılandığı hastalıklara karşı bağışık yani dirençli olur. Oluşan direnç genellikle ömür boyu vücutta kalır ve hastalık etkeni ile karşılaşınca onu etkisiz kılmak için savaşır.

6. GBP nedir?

GBP'nin (Genişletilmiş Bağışıklama Programı) amacı aşı ile korunulabilir hastalıkların ve bu hastalıklardan kaynaklanan sakatlık ve ölümlerin engellenmesidir. Bu program kapsamında, boğmaca, difteri, tetanoz, kızamık, kızamıkçık, kabakulak, verem, çocuk felci, Hepatit-A, Hepatit-B, Suçiçeği, Hemofilus influenza tip b'ye bağlı hastalıklar (menenjit gibi) ile streptokokus pnömoniya'ya bağlı invaziv pnömokokal hastalıkların (zatürre gibi) ve bu hastalıklardan kaynaklanan bebek ve çocuk ölümlerinin ve sakatlıkların engellenmesi hedeflenmektedir.

Temel amaç; doğan her bebeğin aşı takvimine uygun olarak yukarıda sayılan hastalıklara karşı bağışık kılınmasıdır. Genişletilmiş deyimi ise aşısız veya eksik aşılı bebek ve çocukların tespit edildiği anda aşılanmasının sağlanması ve bu uygulamanın ülke genelinde her yerde eşit olarak yapılması anlamını vurgulamak için kullanılmaktadır.

GBP, bilim insanlarından oluşan Bağışıklama Danışma Kurulu'nun (BDK) bilimsel desteği ve önerileri doğrultusunda yürütülmektedir.

7. Aşılar hangi hastalıklardan korur?

DaBT (karma aşı) difteri, boğmaca ve tetanozdan, polio aşısı çocuk felcinden, Hep-B aşısı Hepatit B'ye bağlı B tipi sarılık, siroz ve karaciğer kanserinden, Hib aşısı H. influenza tip b'ye bağlı menenjit, zatürre ve orta kulak iltihaplarından, BCG aşısı veremden, KKK (Kızamık-kabakulak-kızamıkçık) aşısı kızamığa bağlı zatürree, orta kulak iltihabı ve SSPE (subakut sklerozan panensefalit) hastalığından, doğumsal kızamıkçık sendromu ve kabakulaktan, Konjuge Pnömokok aşısı ise zatürree, beyin iltihabı ve kan zehirlenmesinden, Hepatit-A aşısı Hepatit-A'ya balı A tipi sarılıktan, Suçiçeği aşısı suçiçeği hastalığından ve yıllar sonra ona bağlı olarak gelişen Zona'dan korur.

8. Aşılar kaç kez uygulanmalıdır?

Aşılarını uygun sayıda ve uygun aralıklarla almış çocuklar yeterince korunmuş olurlar.

Uygulanan aşılar kişilere özel olan aşı kartına kaydedilmeli, bu aşı kartı ise mutlaka saklanmalıdır.

Ülkemizde halen uygulanan çocukluk dönemi aşı takvimi aşağıdadır:

Hep B: Hepatit B Aşısı

BCG: Bacille Calmette-Guerin Aşısı (Tüberküloz)

DaBT-İPA-Hib: Difteri, aselüler Boğmaca, Tetanoz, İnaktif Polio, Hemofilus influenza tip b Aşısı (Beşli Karma Aşı)

KKK: Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak Aşısı

OPA: Oral Polio (Çocuk Felci) Aşısı

Td: Erişkin Tipi Difteri-Tetanoz Aşısı

KPA: Konjuge Pnömokok Aşısı

DaBT-İPA: Difteri, aselüler Boğmaca, Tetanoz, İnaktif Polio Aşısı (Dörtlü Karma Aşı)

R: Rapel (Pekiştirme)

Tablodan da görüleceği üzere; bazı aşıların bir kez uygulanması yeterli iken bazıları için pekiştirme (rapel) dozlarına ihtiyaç vardır.

9. Takvime Yeni Eklenen Aşılar Nelerdir?

2005 yılı sonuna kadar 7 hastalığa (difteri, boğmaca, tetanoz, çocuk felci, kızamık, hepatit-B, verem) karşı aşılama yapılıyordu.

2006 yılında bütün sağlık kuruluşlarında Hib, Kızamıkçık, Kabakulak aşıları uygulanmaya başlanmıştır. 2008 yılı başından itibaren DaBT-İPA-Hib aşıları tek enjektör içinde uygulanmaya başlanmış böylece bir seferde 5 hastalığa karşı aşılama yapılması sağlanmıştır. Kasım 2008 tarihinden itibaren ise; Mayıs 2008 doğumlu çocuklardan başlamak üzere; konjuge pnömokok aşısı (zatürre aşısı) takvime eklenmiştir. Böylelikle aşı ile koruma sağlanan hastalık sayısı 11'e yükselmiştir. 2010 yılında ise ilköğretim 1. sınıfta uygulanmak üzere aşı takvimine DaBT-İPA (dörtlü karma) aşısı eklenmiş bu şekilde bu yaş grubuna ek bir doz boğmaca aşısı uygulanmasına başlanmıştır. Nisan 2011 tarihinden itibaren de 7 bileşenli aşı yerine 13 bileşenli zatürre aşısı uygulanmaya başlayarak daha geniş koruyuculuk sağlanmıştır. Çocukluk dönemi aşı takvimine 2012 yılında Hepatit-A aşısının 1 Mart 2011 den itibaren doğanlara uygulanmak üzere ve 2013 yılında da suçiçeği aşısının 1 Ocak 2012 tarihinden itibaren doğanlara uygulanmak üzere takvime eklenmesiyle aşısı yapılan hastalık sayısı 13'e yükselmiştir.

10. Aşının Zamanında Yapılması Önemli midir?

Aşıların zamanında ve uygun aralıklarla uygulanması çok önemlidir. Ancak aşı takviminde belirtilen aralıklara göre aşıları tamamlanamamış çocuklarda önceki aşı dozlarının tekrar yapılmasına gerek yoktur. Aradan uzun bir süre geçmiş olsa bile, aşılamaya bırakılan yerden devam edilir, eksik aşılı çocuk belirlendiğinde, yaşına uygun olarak aşıları tamamlanır.

11. Aşı Yapılmazsa Ne Olur?

Aşı ile önlenebilir hastalıkların sıklığı artar. Aşılanarak bağışık hale gelmiş bireylerin oluşturduğu toplumlar, hastalıkların yayılmasına karşı direnç gösterirler. Bu yolla henüz aşılanmamış, aşılanmaya engel oluşturan bir hastalığı olanlar da korunmuş olur.

12. Kimler Aşılanmalıdır?

Bütün çocuklar doğar doğmaz takvime uygun bir şekilde aşılanmaya başlanmalıdır. Aşılar sadece çocuklar için değildir. Birçok erişkin aşıyla kolaylıkla önlenebilen hastalıklar nedeniyle sakat kalmakta ya da ölmektedir. Bu nedenle her genç, yetişkin ve yaşlı kimse bağışıklamadan yararlanmalıdır. Bu nedenle sadece çocuklar değil bağışık olmayan tüm yetişkinler yaşlarına uygun olarak tetanoz, difteri, grip, pnömokok hastalıklarına karşı aşılanmalıdır. Bazı hastalıklar için risk grubunda kabul edilen erişkinler de sağlık kuruluşlarına başvurarak yapılması gereken aşılar konusunda bilgi edinmeli ve aşılanmalıdır. Hastalıklar açısından riskli ülkelere seyahat edecekler ise bölgenin özelliğine göre gerekli aşıları yaptırmalıdırlar.

Ülkemizde yaşlı nüfusun giderek artmasıyla, kronik hastalıklar da da (kalp, akciğer, böbrek hastalıkları, şeker vb) buna bağlı bir artış meydana gelmekte olup bu durum erişkin bağışıklamasının giderek daha da ön plana çıkmasına neden olmaktadır. Bu nedenle erişkinler de kendileri için uygun aşılama şeması konusunda mutlaka bir hekime danışmalıdır.

13. Risk Gruplarına Hangi Aşılar Uygulanmaktadır?

Sağlık Uygulama Tebliği kapsamında tanımlanan risk gruplarına grip (65 yaş ve üzeri kişiler, kronik pulmoner ve kardiyovasküler sistem hastalığı, diabetes mellitus dahil diğer metabolik hastalıkları, kronik renal disfonksiyonu, hemoglobinopatisi veya immün yetmezliği olan veya immünsupresif tedavi alanlar), polisakkarit pnömokok (65 yaş ve üzeri kişiler, aspleni, dalak disfonksiyonu, splenektomi (medikal, cerrahi ve otosplenektomi) yapılan veya planlanan olgular, orak hücre hastalığı, çölyak sendromu, immünsupresif tedavi, radyasyon tedavisi, organ transplantasyonu gibi immün baskılanma durumları, kronik renal hastalık ve nefrotik sendrom, kronik kalp hastalıkları, astım dahil kronik akciğer hastalıkları, siroz dahil kronik karaciğer hastalıkları, diabetes mellitus dahil herhangi bir kronik metabolik hastalığı olanlar) ve Hepatit A (Kronik karaciğer hastalığı olan veya pıhtılaşma faktörü konsantresi alan ve Hepatit A hastalığını geçirmemiş olanlar) aşıları sosyal güvenlik kurumları tarafından ödenmektedir.

14. Aşılar Nerede Uygulanır? Aşı Ücretli Midir?

Aşı uygulamaları, aile sağlığı merkezlerinde ve hastanelerde yapılmaktadır. Aşılar Sağlık Bakanlığı kurum ve kuruluşlarında ücretsiz olarak uygulanmaktadır.

Grip aşısı, Polisakkarit Pnömokok aşısı ve Hepatit-A aşısı SUT (Sağlık Uygulama Tebliğinde) belirtilen risk gruplarına göre sosyal güvenlik kurumları tarafından ödenmektedir.

15. Aşılama ile Ulaşılan Başarılar Nelerdir?

Daha önce büyük salgınlar ve ölümlere yol açan çiçek hastalığı 1977 yılından itibaren tamamen yok edilmiştir. Hastalık etkeni yok edildiğinden çiçek aşısı uygulamalarına ihtiyaç kalmamış ve aşılama durdurulmuştur.

Yine çok önemli bir çocukluk çağı bulaşıcı hastalığı olan poliomiyelit (çocuk felci) hastalığına karşı dünya genelinde yaygın aşılama çalışmaları yapılmış ve hastalık yok edilme aşamasına getirilmiştir. Dünyada, 1988 yılında 350.000 olan vaka sayısı, 2011 yılında 650 vaka olarak gerçekleşmiştir. Ülkemizde son polio vakası 26 Kasım 1998 tarihinde görülmüştür.

Ancak halen dünyada vakaların görülmesi nedeniyle program ve aşılama çalışmalarına devam edilmektedir. Polio Eradikasyon Programı çalışmaları ile Ülkemizin de içinde bulunduğu Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölgesi 21 Haziran 2002'de 'Poliodan Arındırılmış Bölge' Sertifikası ile belgelendirmiştir.

Maternal Neonatal Tetanoz (MNT) Eliminasyonu Programı, 1994 yılında başlatılmış; Nisan 2009'da Türkiye'nin, yenidoğan tetanozu elimine etmiş ülkeler arasına girdiği belgelenmiştir.

Ülkemizde 2002 yılından bu yana yürütülmekte olan Eliminasyon programı kapsamında gerçekleştirilen yoğun aşılama kampanyaları ve yüksek rutin aşılama oranları ile kızamık vaka sayılarında çok büyük düşüşler kaydedilmiştir. Yılda 30 000 üzerinde vaka görülürken 2008-2012 yıllarında görülen az sayıdaki vakaların tamamı yurt dışı kaynaklı veya yurt dışı vaka ile ilişkili vakalardır.

Dünyada ve Avrupa bölgesinde 2005 yılından bu yana çeşitli ülkelerde kızamık salgınları yaşanmaktadır. Ülkemiz bulunduğu konum ve günümüzde artan insan hareketleri sebebiyle importasyon riski altındadır. Nitekim bir süredir Ülkemizde de yurtdışı kaynaklı vakalarla ilişkili kızamık vakaları görülmektedir.

MURATLI TOPLUM SAĞLIĞI MERKEZİ